"Topluluk içinde birey, bir başka birey durumuna gelir."
Ece Ayhan'ın Başıbozuk Günceler'inde okuyorum bu gerçekliği. Kaydediyorum: üzerinde düşünülmeli. Üzerinde düşünüldü. Topluluk içinde ve yalnız düşünüldü. Arkadaş sohbetlerinde ve gece şiir okurken... Hatırlandı geçmişte söylenen sözler. Onlarlayken söylenenler ve öbürleriyleyken; okuldayken, akrabayla izlerken düğünlerde sahneden geçenleri, dolmuştayken, işimizin düştüğü kişinin yanındayken... Hepsi hatırlandı. Hepsi bir başka sözmüş, oysa hepsi aynı özden doğmuş.
Mesela cinayetler çoğu kez geceleri olurmuş. Suçlayan ve iğrenen gözler uyurken. Mesela insanlar geceleri sevişirmiş. Kuralların mesaisi başlamadan. Mesela cinayet suç, sevmek günahmış toplulukta. Bir yalnız kalmaya görsün birey! Topluluk dışında birey! Öldürür, sevişir, unutur, düşünürmüş. Odasından çıkınca dönüşürmüş. Bazen iyiye bazen kötüye... Bazen Yahudi düşmanı olurmuş, bazen sanat düşkünü. Kimi gün "İnsan yücedir." kimi gece "İnsandır asıl Şeytan."
Evet üzerinde düşünüldü. Daha düşünülmeli. Sormalı:
Toplum yokken kimiz biz? Hangi toplulukta hangi kişiyiz? Topluluk bizsek neden bu topluluğu aksi düşüncelerimizden oluştururuz? Topluluk mu bizi oluşturur biz mi topluluğu yaratırız? Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan?